अभाब र समस्यासंग जुधेर, संघर्ष र हिम्मतबाट उठेकी जमुना

कमल खत्री
म्याग्दी , १८ मङ्सिर । संघर्षबाट सफलता मिल्छ भन्ने जीवन्त उदाहरण बन्नुभएको छ, ४४ बर्षिया जमुना आचार्य । पर्वतको जलजला गाउँपालिका–७ धाइरिङ मिलनचोकमा जन्मिएकी आचार्यलाई हुर्काउने र चिनाउने कर्मभूमि भने म्याग्दी हो । सुन्दा अचम्म लाग्न सक्छ, आचार्यका शरीरका केही अङ्ग सतीगती भैसके, केही कृतिम र अपुरा छन, तर उहाँले पारिवारिक जिम्मेवारी र सामाजिक क्षेत्रमा गरेका योगदान प्रेरणादायी र प्रशंसनीय छन् । तीन बर्षको उमेरमा हात मर्किएर समयमै उचित उपचार नपाएर बायाँ हात गुमाएपछि आचार्य शारीरिक अपाङ्गता हुनुभएको थियो ।
क्यान्सर भएपछि गुमेको आचार्यको हातलाई सेती नदीमा बगाइएको थियो । विभिन्न समयमा शारीरिक रोग समस्याले शल्यक्रियामार्फत उपचार गराउनुभएकी आचार्यको कानको पछाडिपट्टि तीनवटा कृत्रिम हड्डी राखिएका छन् । हुर्कन नपाउँदै हात गुमाएकी आचार्यले जिन्दगीमा धेरै कुरा गुमाउनुपर्यो तर आफ्नै आँट, साहस र हिम्मतले उहाँ आफू आत्मनिर्भरमात्र बन्नुभएन, परिवारकै बलियो खम्बा र समाजका लागि प्रेरणा र नमूना बन्न सफल हुनुभएको छ ।
आमा चन्द्रवती र बुबा छवानन्द आचार्यको सात बहिनी मध्ये जेठी छोरी जमुनाको जीवनका उतार– चढाव गरिबी, अभाब र समस्याका भारी बोकेका संघर्षशील व्यक्तिका लागि प्रेरणा बन्ने गरेका छन् । हात गुमाएकी आचार्यले घरदेखि स्कुल टाढा भएकाले आधारभूत तहको अध्ययन गर्न पनि मुस्किल परेको थियो । अपाङ्गता भएकी आचार्यलाई स्कुल ल्याउन लैजान सहज नभएपछि आठ बर्षको उमेरदेखि मात्रै उहाँले विद्यालयमा पठनपाठनको लागि पाइला टेक्नुभएको थियो ।
तत्कालिन फर्से धाइरिङ प्राविमा आधारभूत तह र वेनीस्थित प्रकाश माविबाट एसएलसी उत्तीर्ण गर्नुभएकी आचार्यले म्याग्दी बहुमुखी क्याम्पसबाट बिएड र पृथ्वीनारायण क्याम्पसबाट समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर गर्नुभएको छ । विपन्न परिवारकी जेठी छोरी जमुनालाई शारीरिक अपांगता भएपनि घरको आर्थिक अवस्था कमजोर रहेकाले आफ्नो खुट्टामा आफै उभिनुपर्ने दबाब थियो । अध्ययन गर्दै गर्दा वि.स. २०५७ सालदेखि गैरसरकारी संस्था सिबिआर बागलुङबाट अपाङ्गता भएका बालबालिकाको शैक्षिक कार्यक्रमबाट आचार्यले जागिर गरेर जीविकोपार्जनको आधार खोज्न सुरु गर्नुभएको थियो ।
आचार्य परिवारमा बुबा दमको रोगी भएकाले आमाले तरकारीखेती गरेर जेनतेन पालनपोषण र शिक्षादीक्षा गर्दै आउनुभएको थियो । ‘‘घरको आर्थिक अवस्था अति नै कमजोर थियो, आम्दानीको कुनै स्रोत थिएन, आमाले खेतबारीमा तरकारी रोपेर बेनीका घरघरमा पुर्याएर बिक्रि गरी घरखर्च चलाउनुहुन्थ्यो, आमाको कमाइ घरपरिवारको लागि प्रयाप्त थिएन, सरसापट पत्याउने समूदाय थिएन’’–आचार्य विगतलाई सम्झदै भन्नुहुन्छ । समस्यासंग जुध्दै, अभाबसंग खेल्दै आचार्य परिवारको संघर्ष चलिरहेकै थियो, त्यसैमा वि.स. २०६० सालमा आमा र एक बहिनीलाई खोलाले बगायो । आचार्य परिवारमा शोक, भोक र विपत्ति एकै साथ सामना गर्नुपर्ने विडम्बना आयो ।
दुई आमाबाट दुई भाइ, आठ बहिनीसहित १० सन्तानमध्ये जेठी छोरी भएकाले आचार्यलाई घरपरिवारको जिम्मेवारीको भारी बोक्नुपर्ने बाध्यता आयो । जान्ने नहुँदै हात गुमाएकी जमुनाले आफू परिपक्क नहुँदै आमा र बहिनी गुमाउनुप¥र्यो । आमा गुमाउँदा अभिभावकत्व मात्रै गुमेन, परिवारको आम्दानीको स्रोत समेत गुम्यो । विरामी बुबाको हेरचाह र भाइबहिनीको पढाईलेखाई र हुर्काइको जिम्मेवारीको भारी जमुनाले नै बोक्नुपर्ने भयो । ‘दुःखमा नआत्तिनु, सुखमा नमात्तिनु’ भन्ने नेपाली कथनमा जस्तै जमुनाले आफ्नो जीवनलाई संघर्षमय बनाएकै कारण आज समाजमा अग्रणी नारीको चिनारी बनाउन सफल हुनुभएको छ ।
गैरसरकारी संघसंस्थामा नेतृत्वदायी भूमिकामा रहेर काम गर्नुभएकी आचार्यले जीवन बिमा कम्पनीमा अभिकर्ताको भूमिकाबाट शाखा र क्षेत्रीय कार्यालयको समेत नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्नुभएको छ । अपाङ्गता भएर पनि आफ्नै संघर्षबाट आफ्नै खुट्टामा उभिनुभएकी आचार्यले घरपरिवारको घरखर्च आफै जुटाएर समाजमा सकरात्मक सन्देश दिनुभएको छ । ‘‘ मेरो एक हात नभएपछि धेरैले दयाभावले हेर्ने गर्थे, परिस्थितिले पनि हामीलाई अति नै थिचेको थियो, यति ठूलो परिवारको खर्च जुटाउने कुनै आधार थिएन, अन्तमा मेरै संघर्षले परिवारको भरथेग गर्न सकेँ,’’–आचार्यले भन्नुभयो ।
जीवनभर आफू बाँच्ने र परिवार पाल्ने संघर्षमा समर्पित गर्नुभएकी आचार्य आत्मबल र समाजको प्रेरणा जीवनको असल मार्गदर्शन बन्ने गरेको अनुभूति सुनाउनुहुन्छ । बायाँ हात नभएपनि आचार्य खेत रोप्ने, घाँस काट्नेलगायतका घरायसी काम गर्न सक्नुहुन्छ । सामाजिक क्षेत्रमा उहाँ अन्य साधारण व्यक्तिहरुभन्दा बढी सक्रिय हुनुहुन्छ । मिठो बोली, सरल व्यवहार र आँटिलो स्वभाव उहाँका विशेषता हुन् ।
‘‘जीवनमा धेरै अप्ठेराहरु आउँदा रहेछन, त्यसबेला निरास भइँदोरहेछ, तर आफूलाई कमजोर बनाउन नहुने रहेछ, आफूभन्दा कमजोरसंग तुलना गर्दै आत्मबल बढाउँदै आफुलाई पुनः लयमा फर्काउन र हिँडाउन सकियो भने जतिसुकै अप्ठ्राहरु पनि सजिलै पार गर्न सकिँदो रहेछ,मेरो जीवनको उतारचढावले यहि सिकायो’’–आचार्यले भन्नुभयो । उहाँले समाजमा महिलाहरु प्रत्यक्ष रोजगारमा कम आबद्ध हुने भएकाले पनि लैंगिक र घरेलु हिंसाजन्य घटनाहरु बढ्ने भएकाले आफ्नो खर्च आफै जुटाउने बाटोमा सक्रिय बन्न आबश्यक रहेको बताउनुहुन्छ । फजुल खर्च कम गर्ने, अप्ठेरा समस्याहरु र जीवनमा समयको व्यवस्थापन गर्न सकियो भने हरेक व्यक्ति आत्मनिर्भर बन्न कसैले रोक्न नसक्ने उहाँको ठम्याइ छ ।
समाजमा फरक क्षमता भएका व्यक्तिलाई परिवार, समाज, संस्थाहरुमा व्यक्तिको अवस्थाअनुसारको व्यवस्था मिलाइदिन सकेमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिले पनि साङ्ग व्यक्तिसरह कार्यसम्पादन गर्न सक्ने आचार्य बताउनुहुन्छ । अपाङ्गता भएकी आचार्य आत्मनिर्भर बनेर परिवारको आर्थिक स्रोत जुटाउने काम मात्रै गर्नुभएन, समाजमा महिलाहरुलाई आर्थिक सशक्तीकरणमा सङ्गठित गर्ने अभियन्तासमेत हुनुहुन्छ । म्याग्दी सदरमुकाम बेनीमा महिलाहरुको मात्रै लगानी र व्यवस्थापनमा सञ्चालन हुनेगरी दिदीबहिनी सहकारी स्थापना गर्न समेत आचार्यले नेतृत्वदायी भूमिका खेल्नुभएको थियो ।
सहकारीको अध्यक्ष हुँदा आचार्यले मुठिदान अभियान सञ्चालन गरेर गरिब, विपन्न र अशक्त व्यक्तिहरुलाई सहकारीमार्फत सहयोग गर्ने परोपकारी अभियानको समेत सुरुआत गर्नुभएको थियो । दिदीबहिनी सहकारीले अहिले पनि मुठिदान अभियानलाई निरन्तरता दिएको छ । अपाङ्गतालाई दयाको भावले हेर्नुभन्दा अवसर र भूमिकामा प्राथमिकता दिन सकेमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुले पनि साङ्गसरह नै काम गर्न सक्छन भन्ने सन्देश आचार्यले दिनुभएको छ । उहाँ अहिले महिला, बालबालिका र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुको सशक्तीकरणका लागी समेत सामाजिक अभियन्ताको रुपमा सक्रिय हुनुहुन्छ । लामो समय गैरसरकारी संस्था र जीवन बिमा कम्पनीको जागिरे जीवनबाट विश्राम लिनुभएकी आचार्य यतिबेला जन्मथलोमा अर्गानिक कृषि उत्पादनको अभियानमा लाग्नुभएको छ । रासस